Zeytin ve Güzellik-Prof. Dr. Ayten Ferahbaş Kesikoğlu-Dermatoloji Uzmanı

      Zeytin ağacı binlerce yıldan beri insan hayatında önemli bir yer tutmaktadır. Birçok kültür tarafından kutsal olarak kabul edilen zeytin ağacı (Olea europaea L., Oleaceae) çok uzun ömürlü (1000-2000 yıl kadar) ve her zaman yeşil kalabilen bir ağaç olup, hem meyve ve yağının hem de yapraklarının içeriğindeki değerli bileşenlerle de bir şifa kaynağı olarak adlandırılabilir.    Zeytin, hem sağlık hem de güzellik bakımından uzun zamandır kullanılan doğal bir üründür. Zeytin mitolojinin gizemli sayfalarından günümüzün modern laboratuvarlarına uzanan yolculuğunda, zeytinyağı insanlığa şifa, lezzet ve güzellik sunmuştur. "Sıvı altın" olarak adlandırılan bu mucizevi yağın, zamana meydan okuyan hikayesi, insanlık tarihiyle ve güzellik arayışıyla iç içe geçmiştir. Efsanevi güzelliğiyle dillere destan olan Kleopatra'nın, zeytinyağı ile cildini nemlendirdiği, saçlarına parlaklık kazandırdığı ve gençliğini koruduğu söylenir. Yunan ve Roma uygarlıklarında ise zeytinyağı, sadece sofraların vazgeçilmezi değil, aynı zamanda hamamların, arenaların ve tapınakların da baş tacıydı. Güzellik malzemesi olarak saçlarda ve vücutta kozmetik alanında, merhem yapımında, parfüm imalatı gibi tarihte daha birçok alanda yemek kültüründen önce kullanılmış, sonraları yemeklerde de kullanılmaya başlanmıştır.       Deri, dış etkenlere karşı ilk koruyucu bariyer görevi gören ve homeostazisin korunmasına katkıda bulunan, vücudumuzun en büyük organıdır. Epidermis (üst deri), dermis (orta deri) ve hipodermis (deri altı) olmak üzere 3 farklı katmanı vardır ve fonksiyonel ihtiyaçlara bağlı olarak bu organ bir adaptasyon mekanizması olarak kalınlık, renk, doku gibi bazı özelliklerini değiştirebilmektedir. Bu doğal bariyer yaş veya bağışıklık durumu biyolojik, kimyasal veya fiziksel unsurlar gibi dış etkenlerin veya çeşitli travmaların etkisi gibi bazı faktörler ile değiştirilebilir. Yaşlanma, genetik zeminde ilerleyen, aynı zamanda çevresel faktörlerin de etkisiyle meydana gelen yapısal ve işlevsel değişimlerin toplamıdır.      Bu makalede günümüz bilimsel verilerine dayanarak zeytin ve ekstrelerinin “güzellik kavramı, deri, saç ve yaşlanma süreci” üzerine etkileri paylaşılmaktadır.Zeytin Yağı     EVOO (Ekstra virgin olive oil = sızma zeytinyağı) zeytinyağının ana türevidir. Esas olarak trigliserit, monogliserit ve digliserit yağ asitlerinden oluşur ve flavonoidler, lignanlar, fenolik bileşikler olmak üzere 230’dan fazla bileşik içerir. EVOO'nun sağlık için yararlarının çoğu, fenolik maddenin önemli antioksidan potansiyeli ile ilgilidir. Bu özellikleri onları oksidatif stres süreçleriyle ilişkili patolojiler olan kronik ve dejeneratif hastalıklar için potansiyel önleyici özelliklerinden dolayı gıda ve ilaç endüstrileri için nutrasötik hedefler olarak ilgi odağı haline getirmiştir.     Zeytinyağının güzellik sırrı, sadece geçmişe ait bir efsane değildir. Modern bilim, zeytinyağının zengin içeriğini ve sağlık yararlarını ortaya koyarak, bu kadim bilgeliği doğrulamaktadır. Sağlıklı yağlar, özellikle de tekli doymamış yağ asitleri açısından zengin olan zeytinyağı, vücudun içten dışa yenilenmesine ve güzelleşmesine katkı sağlar. E vitamini hem bağışıklığın güçlenmesi hem de ciltte oluşabilecek problemlerin önlenmesi için oldukça önemli. Bu vitamini vücudumuza kazandırmanın en doğal yolu ise zengin içeriği ile doğanın mucizesi olan zeytinyağından geçiyor.

En iyi etkiyi almak için zeytin ekstresini nasıl tüketmeliyiz?

      Yüksek fenolik bileşen içeren zeytin ekstresini düzenli olarak sabahları aç karnına, polifenol miktarına göre bir çay kaşığı veya tatlı kaşığı tüketmek, cildimizi besler ve oluşabilecek birçok rahatsızlığa karşı korur. Bir yemek kaşığı zeytinyağında yaklaşık 1.94 miligram E vitamini bulunduğu için günlük E vitamini ihtiyacımızın büyük bir kısmını zeytinyağı ile karşılayabiliriz.

Zeytin yaprağı     Ağacın ağırlığının %10'unu temsil eden bir yan üründür ve oleuropein (OLE), verbascoside (VerB), rutin (RU), tyrosol (Tyr),  immünomodülatör, antiinflamatuar, antioksidan ve diğer aktiviteler gibi çeşitli biyolojik özelliklerin atfedildiği hidroksitirozol (Htyr)  mükemmel bir biyoaktif bileşik kaynağıdır.       Sağlık alanında ilk olarak antik Mısır’da kullanılan zeytin yaprağı, içeriğindeki çok değerli bir antioksidan olan “oleuropein” sayesinde sağlık üzerine çok olumlu etkiler yapmaktadır. Daha sonra 1900’lü yılların başında bilim adamları acı bir bileşik olan oleuropein’i zeytin yaprağından izole ederek bu bileşenin bilim dünyasında tanınmasına olanak verdiler. Ancak modern tıp ilk olarak 1995 yılında zeytin yaprağı ekstraktlarını kullanmaya başladı. Zeytin yaprağı ile ilgili çalışmalar günümüzde hızla devam etmekle birlikte, oleuropein maddesi çeşitli özellikleri ile sağlık, kozmetik başta olmak üzere birçok sektörde ara katkı maddesi olarak kullanılmaya devam etmektedir.      Zeytin yaprağının bileşenleri;  100 civarında bileşen ihtiva eden zeytin yaprağının içindeki en etkin temel bileşen oleuropein (60-90 mg/g) olup, daha düşük eritrodiol ile luteolin, apigenin, ve diosmetin’den oluşan triterpenler ve flavonoitleri, farklı glikozitler ile skualen gibi bileşenleri de içermektedir. Zeytin yaprağı ekstraktı (özü), kozmetik sektörünün kremden şampuana kadar çeşitli uygulamalarında ara katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Kozmetikte zeytin yaprağı ekstresi içeren ürünler antioksidan etkileriyle cilt bakımında da rahatlıkla kullanılabilmekte ve yaşlılığı geciktirici kürlerin hemen hepsinde yer almaktadır.      İşlenme sırasında ortaya çıkan ara maddeler: Yağ çıkarma işlemi, zeytin posası (OP) ve zeytin değirmeni atık suyu (OMWW) olmak üzere iki tür ürün üretir. OP, EVOO üretiminin yüksek miktarda kabuk, çekirdek ve su içeren bir biyokütle yan ürünüdür. Anti-inflamatuar, antioksidan, hepatoprotektif (Karaciğer koruyucu), mide koruyucu, anti-diyabetik ve lipid düşürücü özellikler ile zengin fenolik bileşikler, steroller, pentasiklik triterpenler, karotenoidler ve çoklu doymamış yağ asitleri kaynağıdır. OMW, yüksek kirletici güce sahip bir sıvı atık fraksiyonudur. Bileşenleri arasında ağır metaller ve yüksek oranda fenolik bileşikler bulunur.

Cilt yaşlanmasını önleme  üzerindeki etkiler

      Zeytin ağacı ve türevleri sağlık açısından çok sayıdaki özelliklerinden dolayı biyotıp alanında büyük ilgi görmektedir. Çok sayıda çalışma, zeytin bileşiklerinin oksidatif stresi azalttığı, hücre canlılığını arttırdığı ve histolojik değişiklikleri önleme gibi yaşlanma sürecinde yer alan farklı mekanizmalardaki rolleri sayesinde cilt yaşlanması üzerindeki koruyucu etkisine dikkat çekmektedir. Zeytin ağacı bileşiklerinin, yaşlanma sürecindeki çeşitli mekanizmalardaki rolleri sayesinde cilt yaşlanması üzerindeki koruyucu etkisine dikkat çekmiştir. Bu bileşikler, zeytinlerden veya türevlerinden elde edilen skualeni (Sq) içerir. İn vitro testte Kato ve ark. 3 boyutlu insan derisi modelinde oksidatif streste önemli bir azalma, hücre canlılığında bir artış ve histolojik değişikliklerde bir azalma gözlemledi; bu sonuçların yaşlanma belirtilerinin ortaya çıkmasına karşı koruyucu bir etkiye dönüşebileceğini bildirdiler. Aynı şekilde Wanitphakdeedecha ve ark., zeytin yaprağı ekstraktı ile zenginleştirilmiş yüz kremi kullanımının transepidermal su kaybını azaltıp hidrasyonu artırarak  kırışıklıklarda azalma cilt yenilenmesini desteklediğini bildirmişlerdir. Romana-Souza ve ark. otoplastilerden elde edilen bir insan derisi modelinde (EVOO)'nun epinefrin kaynaklı strese karşı koruyucu etkisini araştırdı ve EVOO'nun epidermis ve dermis kalınlığındaki azalmayı hafiflettiğini, ROS (serbest oksijen radikalleri) ve malonilaldehit seviyelerini azalttığını gözlemledi. .       Zeytin ağacında bulunan bileşiklerden elde edilen yaşlanma karşıtı etki sadece lokal uygulamayla sınırlı olmayıp EVOO tüketiminin faydaları da rapor edilmiştir. Bu elementin üzerinde çalışılmasının ana nedeni, yağ bileşimi. Diyette bulunan yağ, membranların biyokimyasal parametrelerini ve dolayısıyla elektron taşıma sistemlerini değiştirerek mitokondriyal fonksiyonları değiştirebilir. Bu nedenle, EVOO'da bulunanlar gibi tekli doymamış yağ asitleri açısından zengin bir beslenme modeli, oksidatif stresi azaltarak yaşlanmayı geciktirebilir. Bu bağlamda, Latreille ve ark. EVOO'dan daha yüksek tekli doymamış yağ asitleri alımının hayvan kökenli yağ asitleri alımında gözlenmeyen şiddetli fotoyaşlanma riskini azalttığını bildirmişlerdir.       Son olarak EVOO'nun genetik materyalin zarar görmesine karşı koruyucu rolünden bahsetmeye değer. Böylece Quiles ve ark. EVOO tüketiminin, ayçiçek yağı tüketenlere göre Wistar sıçanlarında yaşlanmayla ilişkili DNA çift sarmal kırılmalarını nasıl azalttığını gözlemledi. Bu oldukça değerlidir çünkü DNA oksidatif hasara karşı özellikle hassastır ve EVOO bu hasarın cilt seviyesinde çoğalmasını önleyebilir.     Doğal bir antioksidan olan polifenol, vücuttaki hücre hasarını engelleyebilen madde olarak öne çıkmakla birlikte protein, nükleik asit ve lipidlerin yapısını bozan serbest radikalleri etkisiz hale getirerek yaşlanmayı yavaşlatmaya destek olur. Polifenol bakımından zengin bileşenlerin tüketilmesinin ve düzenli kullanımının cildimizin oksidatif strese karşı doğal savunmasını iyileştirmeye yardımcı olduğu bilinmektedir. Polifenollerin cilt sağlığı ve güzelliğine olan pozitif yönde etkilerinden dolayı yaşlanma karşıtı bakım kremleri ve benzeri ürünlerde de temel bir madde olarak kullanılır. Zeytin ekstresi içinde yüksek oranda polifenol bulundurur ve günlük düzenli kullanımının cildimiz için birçok artıları olacaktır. Bu etkilerden en önemlilerinden birisi de fenolik bileşenlerin anti-aging üzerindeki pozitif yönde etkileridir.

Zeytin ekstrelerinde polifenollerin dışında, yüksek oranlarda A, D, E ve K vitaminleri bulunur. Bunlar cildin ihtiyacı olan vitaminlerdir ve cildi daha parlak ve sağlıklı görünüme kavuşturur.

Güneş Işığı ve Diğer Radyasyon Etkilerine Karşı Koruyuculuk

     Deri yaşlanmasında en önemli faktörlerden biri olan güneş hasarına karşı zeytin ağacı meyvesi, UV radyasyonuna karşı koruyucu etki gösteren bazı fenolik bileşikler içerir ve kimyasal UV filtrelerine benzer yapılara ve etki mekanizmalarına sahip olduklarından, güneş kremlerinin formülasyonunda doğal aktif bileşenler olarak kullanılırlar ve güneş kremlerinin suya dayanıklılıklarını artırarak etkilerini sinerjik olarak güçlendirirler.  Yüksek polifenol içeren zeytinyağı ekstrelerin düzenli kullanımı cildinizi güneş hasarlarından koruyabilir ve güneş lekeleri, ince çizgiler ve kırışıklıklar gibi yaşlanma belirtilerini tersine çevirmeye yardımcı olur.

Saç ve saçlı deri üzerine Etkileri

      Zeytin yağının saç sağlığına olan faydaları, içerdiği yüksek miktarda antioksidan, vitamin ve sağlıklı yağ asitlerinden kaynaklanmaktadır. E vitamini ve polifenoller gibi güçlü antioksidanlar saç köklerini serbest radikallerin zararlarından korur ve saçın daha sağlıklı uzamasına katkıda bulunur Zeytin yağı, saçın nem dengesini koruyarak kuru ve kırılgan saçların onarılmasına yardımcı olur. Saç tellerini besleyerek yumuşak ve parlak bir görünüm kazandırır. Zeytin yağı, saç köklerini güçlendirerek saç dökülmesini azaltabilir. Ayrıca, saç derisindeki kan dolaşımını artırarak saç köklerine daha fazla oksijen ve besin taşınmasını sağlar. Zeytin yağı, saç derisini nemlendirerek kepek ve kuruluk gibi saç derisi sorunlarını önlemeye yardımcı olabilir. Antiinflamatuar özellikleri sayesinde saç derisindeki tahrişi azaltır 2015 yılında Tong ve ark. topikal olarak uygulanan oleuropeinin telojenik C57BL/6N fare derisinde anajen saç büyüme fazını teşvik ettiğini bildirmiştir. Başka bir  çalışma, polifenol bakımından zengin OMWW ekstraktının saç bakımında kullanım potansiyelini göstermektedir. Maddenin hücre proliferasyonu ve saç folikülü dermal papilla hücrelerinin büyüme faktörü IGF-1'in salınması üzerindeki pozitif etkisi nedeniyle, OMWW in vivo saç büyümesinin iyileştirilmesine ve uzatılmasına katkıda bulunabilir. Ayrıca antioksidan özellikleri, oksidatif stresi ve saç derisinde ve saç foliküllerinde serbest radikallerin oluşumunu önleyebilir. Sonuç olarak, OMWW sağlıklı bir saç derisinin korunmasına katkıda bulunacak ve muhtemelen oksidatif strese bağlı saç dökülmesini önleyecektir.

Zeytin ve zeytinyağı tüketmenin faydaları iyice anlaşılmış ve araştırılmaya devam etmektedir. Topikal olarak uygulanan zeytinyağının sağlıklı etkileri de son yıllarda yapılan araştırmalarda ortaya çıkmış olup, bu etkiler uzun yıllardır geleneksel tıpta yapılan anekdotal raporlama ve kullanımla desteklenmektedir. Zeytin fenolik bileşeni olan oleuropeinin dermatolojik kullanımlarına ilişkin ortaya çıkan veriler cesaret verici olsa da, yara iyileşmesi ve UV'ye karşı koruma gibi endikasyonlarda oleuropeinin tam potansiyelini ortaya koymak için özellikle insanlar üzerinde yapılan randomize, kontrollü çalışmalardan elde edilen çok daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır. Bu konuda çalışacak genç bilim adamları için zeytin ve türevleri gelecek vaat etmekle kalmayıp zeytinyağı, sağlıklı bir yaşam tarzının, kültürel mirasın ve ebedi güzelliğin arayışının önemli bir parçası olmaya devam edecektir.

Kaynaklar

1.     Armutcu, F., ve ark. Zeytinyağı ve Sağlık: Biyoaktif Bileşenleri, Antioksidan Özellikleri ve Klinik Etkileri. Konuralp Tıp Dergisi, (2013): 5(1);16-23.

2.     Lin, T.K., Zhong, L., & Santiago, J.L. Anti-Inflammatory and Skin Barrier Repair Effects of Topical Application of Some Plant Oils. International Journal of Molecular Sciences, (2018):19(1);70.   

3.     Ruetsch, S.B., Kamath, Y.K., & Rele, A.S. Secondary ion mass spectrometric investigation of penetration of coconut and olive oils into human hair fibers: relevance to hair damage. Journal of Cosmetic Science, 2001:52(3);169-184.

4.     Ünlüel İ, Aydın Ö. Bir Zeytin Fenoliği Olan Oleuropeinin Sağlığımız Üzerine Etkileri. Zeytin Bilimi. June 2016;6(2):77-81.

5.     Melguizo-Rodríguez L, González-Acedo A, Illescas-Montes R et al. Biological effects of the olive tree and its derivatives on the skin. Food Funct., 2022:13;11410

6.     Sittek, L.-M., Schmidts, T.M. and Schlupp, P. (2021) Polyphenol-Rich Olive Mill Wastewater Extract and Its Potential Use in Hair Care Products. Journal of Cosmetics, Dermatolog- ical Sciences and Applications, 11, 356-370. https://doi.org/10.4236/jcdsa.2021.114029

7.     S. Kato, H. Aoshima, Y. Saitoh and N. Miwa, Defensive effects of fullerene-C60 dissolved in squalane against the 2, 4-nonadienal induced cell injury in human skin kerati- nocytes HaCaT and wrinkle formation in 3D-human skin tissue model, J. Biomed. Nanotechnol., 2010, 6, 52–58.

8.     Romana-Souza and A. Monte-Alto-Costa, Olive oil inhi- bits ageing signs induced by chronic stress in ex vivo human skin via inhibition of extracellular-signal-related kinase 1/2 and c-JUN pathways, Int. J. Cosmet. Sci., 2019, 41, 156–163.

9.     S. Kato, H. Taira, H. Aoshima, Y. Saitoh and N. Miwa, Clinical evaluation of fullerene-C60 dissolved in squalane for anti-wrinkle cosmetics, J. Nanosci. Nanotechnol., 2010, 10, 6769–6774.

10.  M. Servili, R. Selvaggini, S. Esposto, A. Taticchi, G. Montedoro and G. Morozzi, Health and sensory pro- perties of virgin olive oil hydrophilic phenols: agronomic and technological aspects of production that affect their occurrence in the oil, J. Chromatogr. A, 2004, 1054, 113–127.

11.  A. Foscolou, E. Critselis and D. Panagiotakos, Olive oil consumption and human health: A narrative review, Maturitas, 2018, 118, 60–66.

12.  C. Alarcón de la Lastra, M. D. Barranco, V. Motilva and J. M. Herrerías, Mediterranean diet and health: biological importance of olive oil, Curr. Pharm. Des., 2001, 7, 933– 950

13.  B. Martín-García, S. Pimentel-Moral, A. M. Gómez- Caravaca, D. Arráez-Román and A. Segura-Carretero, Box- Behnken experimental design for a green extraction method of phenolic compounds from olive leaves, Ind. Crops Prod., 2020, 154, 112741.

14.  F. Caponio, G. Difonzo, M. Calasso, L. Cosmai and M. De Angelis, Effects of olive leaf extract addition on fermenta- tive and oxidative processes of table olives and their nutri- tional properties, Food Res. Int., 2019, 116, 1306–1317.

15.   R. Briante, M. Patumi, S. Terenziani, E. Bismuto, F. Febbraio and R. Nucci, Olea europaea L. Leaf Extract and Derivatives: Antioxidant Properties, J. Agric. Food Chem., 2002, 50, 4934–4940.

16.  S. N. El and S. Karakaya, Olive tree (Olea europaea) leaves: potential beneficial effects on human health, Nutr. Rev., 2009, 67, 632–638.

17.   M. Durante, A. Ferramosca, L. Treppiccione, M. Di Giacomo, V. Zara, A. Montefusco, G. Piro, G. Mita, P. Bergamo and M. S. Lenucci, Application of response

18.  G. Lozano-Mena, M. E. Juan, A. García-Granados and J. M. Planas, Determination of Maslinic Acid, a Pentacyclic Triterpene from Olives, in Rat Plasma by High-Performance Liquid Chromatography, J. Agric. Food Chem., 2012, 60, 10220–10225.

19.  N. Dekdouk, N. Malafronte, D. Russo, I. Faraone, N. De Tommasi, S. Ameddah, L. Severino and L. Milella, Phenolic Compounds from Olea europaea L. Possess Antioxidant Activity and Inhibit Carbohydrate Metabolizing Enzymes In Vitro, J. Evidence-Based Complementary Altern. Med., 2015, 2015, e684925.

20.  J. Latreille, E. Kesse-Guyot, D. Malvy, V. Andreeva, P. Galan, E. Tschachler, S. Hercberg, C. Guinot and K. Ezzedine, Dietary Monounsaturated Fatty Acids Intake and Risk of Skin Photoaging, PLoS One, 2012, 7, e44490.

21.  J. L. Quiles, J. J. Ochoa, C. Ramirez-Tortosa, M. Battino, J. R. Huertas, Y. Martin and J. Mataix, Dietary fat type (virgin olive vs. sunflower oils) affects age-related changes in DNA double stand-breaks, antioxidant capacity and blood lipids in rats, Exp. Gerontol., 2004, 39, 1189–1198.

22.  Doğanel Aksoy G. Doğal Saç Bakımı. 2024, ANKARA:,73-74. ISBN: 978-625-367-790-

23.  Visioli, F., & Galli, C. Biological properties of olive oil phytochemicals. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, (2002): 42(3), 209-221.

24.  Gorzynik-Debicka, M., Przychodzen, P., Cappello, et alç  Potential health benefits of olive oil and plant polyphenols. International Journal of Molecular Sciences, 1(2018):  9(3), 686.

25.  Ryan, D., Robards, K., & Lavee, S. Changes in phenolic content of olive during maturation. International Journal of Food Science & Technology, (1998). 33(1), 63-73.