Editör Notları
AYVALIK ZEYTİN GALERİSİ
Ayvalık ekonomisi için hayati değerdeki zeytin ve zeytinyağı üretimi bu topraklarda binlerce yıldır devam ediyor. Bu büyük ve büyülü üretim serüveninde hangi aşamalardan geçildiğini, zeytinyağı ve sabun yapımında kullanılan mekanizmaları, tüm alet edevatın neler olduğunu, modern teknolojinin gelişmesiyle yıllar içinde yerlerini yenilerine bırakmış olan araç gereçleri ve bir bütün olarak işlikleri merak ediyor musunuz? Tarihi Ayvalık Vakıflar Zeytinyağı Fabrikasının, Mimar Suzan Özyiğit tasarımıyla dönüştürülmüş halini, Ayvalık Zeytin Galerisi’ni mutlaka görmeliler. Arkaik dönemlerden beridir zeytinyağı yapımına ilişkin görsellerin ve zeytinyağı ile özdeşleşmiş Ayvalıklıların tanıtıldığı alanların da bulunduğu galeri, büyüleyici bir atmosfere sahip.
Ayvalık Zeytin Galerisi
AYVALIK ZEYTİNYAĞI ENDÜSTRİ MÜZESİ
Bu arada Kürşat Ailesi’nin dört nesildir yaptığı zeytin tarımı birikimini yansıtan ve bu amaçla kurulmuş olan bir müze daha var, Ayvalık Zeytinyağı Endüstri Müzesi. İklim ve çevresel özelliklere bağlı olarak, farklı aromatik özelliklere sahip olan Ayvalık zeytinyağının bu topraklardaki yolculuğunun daha iyi kavranabilmesi ve bilgi birikiminin özümsenebilmesi amaçlanarak oluşturulan müzede, aile büyüklerinin zeytinyağı ürettikleri tarihi işlikler çalışır hale getirilmiş ve sergilenmektedir.
Ayvalık Zeytinyağı Endüstri Müzesi
ZEYTİN BAYRAMI
5 Kasım 1943 tarihli Ulus Gazetesi’ndeki habere göre, ülkemizde ilk defa 4 Kasım 1943’te,
“zeytin bayramı” düzenlenmiştir. Üreticiler tarafından düzenlenen bayrama, büyük küçük tüm üreticiler, işçiler, komşu ilçelerden halk da katılmış; zeytin hasadı, bayram coşkusuyla kutlanmış. Okulların katılımıyla büyüyen bayram saat 15.00’te İstiklal Marşının okunmasıyla başlamış; beyazlar giyinmiş, ellerinde zeytin dalları, içinde zeytinyağı olan kaplarla Cumhuriyet Meydanında yürüyüş yapan yöre kızlarından oluşan grup, “zeytinciler şarkısı” okuyarak bayrama renk katmışlar ve sevgi gösterileriyle karşılanmışlar. Çeşitli oyunların oynandığı, binlerce işçinin, köylülerin ve geçit töreniyle ilerleyen bayramda; akşam, misafir ve üreticilere Şehir Kulübü’nde yemek verilmesiyle devam etmiş. (Fotoğraf için Bülent Şentay'a teşekkür ederiz.)
Zeytin Bayramı
GÜMÜŞLÜ ZEYTİNYAĞI FABRİKASI
Ayvalık Zeytin Endüstrisi Binalarından biri de, Keremköy’deki Gümüşlü Zeytinyağı Fabrikasıdır. Zeytinyağının yanı sıra pirina da üretilmiş, binanın birçok birimi sabunhane olarak kullanılmıştır.
Sanayi Bakanlığı tarafından onaylanan ilk sulu baskı zeytinyağı fabrikasıdır. Yapı kompleksinin her kademesinde çalışan Ali Kemal İçten, uzun süre de fabrikanın Genel Müdürlüğünü yapmıştır. Bu arada fabrikada doğan oğlu Yakup İçten, eğitimi için Almanya’ya gitmiş, döndükten sonra iş makineleri üreten dükkân açmıştır. Yakup İçten, yetmişli yılların başında, zeytinyağı, çiçek yağı, tahin ve pekmez gibi sıvı yağları süzerek ve istenilen ağırlıkta tartarak kutulayan bir de makine geliştirmiştir. Bu makine zeytinyağı fabrikalarında kullanılan ilk sıvı dolum makinesi olmuştur.
Gümüşlü Zeytinyağı Fabrikası
MADRA ZEYTİNYAĞI FABRİKASI
Tarihe direnen, varlıkları günümüze kadar gelen, çoğumuzun farkında olmadığımız Ayvalık Zeytin Endüstrisi Binalarından biri de, 1800’lü yılların sonlarında yapılmış olan Madra Zeytinyağı Fabrikasıdır.
Sezai Ömer Bey (Madra) 1917’de Midilli adasından İstanbul’a gelerek yağ ve sabun ticaretine başlamış ve 1920’lerin başında Ayvalık’a gelmiştir. Üretimin yapıldığı fabrika, yan yana, tuğladan yapılma, bitişik nizamda üç bölümlü bir yapıdır. Yüksek bacaya, büyük boyutlu kütleye sahiptir. Uzun süre zeytinyağı fabrikası ve sabunhane olarak kullanılmış olan bina, Ayvalık’ın tarihi kimliğine anlam katan gösteriştedir.
Madra Zeytinyağı Fabrikası
ÖLMEZ AĞACIN PEŞİNDE
Zeytinyağını diğer yağlardan farklı ve özel kılan nedir? Rengi, kokusu, sağlıklı oluşu, haydi diyelim sindiriminin kolay oluşu gibi özellikler, başka yağları öne çıkaranlara “taraflı” gelebilir. Zeytinyağının bir özelliği var ki, onu eşsiz kılan da budur. Hiçbir kimyasal işlem görmeden, yabancı katkı maddesi içermeden, çiğ ve saf, taze sıkılmış meyve suyu kadar doğal olmasıdır. Prof. Dr. Artun Ünsal, Ölmez Ağacın Peşinde (YKY) adlı kitabında, yağların analitik değerlerini, renklerini, kokularını, asit oranlarını karşılaştırıyor ve bir “şeref tablosu” çıkıyor ortaya. İlk sırada yer alan Ayvalık Zeytinyağı, diğerlerinin güzel olmamasından değil, kendisinin eşsiz olmasından.
Ölmez Ağacın Peşinde
AYVALIK ULUSLARARASI MÜZİK AKADEMİSİ (AIMA)
Ayvalık’ımızın sadece Türkiye'de değil uluslararası düzeyde de bilinen ve saygın bir yere sahip olan bir kurumu var; Prof. Dr. Filiz Ali’nin kurucusu olduğu Ayvalık Uluslararası Müzik Akademisi. Cumhuriyetimizin yüzüncü yılında her türlü övgüyle anılmayı ziyadesiyle hak eden AIMA, 1998 yılında bir sivil girişim olarak Filiz Ali tarafından kurulmuştur. AIMA’nın direktörlüğünü yapan Filiz Ali, 2005'ten bu yana Avrupa Müzik Konseyi Türkiye temsilciliğini de sürdürmektedir.
1958 yılında Ankara Devlet Konservatuarı'ndan mezun olan, Amerika ve İngiltere’de aldığı müzik eğitimiyle yüksek lisansını tamamlayan Filiz Ali, piyanist ve müzikbilimcidir.
Kurulduğu günden bu yana Türkiye ve dünyadan 400'ün üzerinde genç müzisyen, AIMA'nın ustalık sınıflarına katılmış, bu müzisyenlerin büyük bölümüne yurt dışında eğitim olanağı sağlanmıştır.
Birbirinden değerli öğrenciler yetiştiren AIMA, 26 Ekim 2019’daki 15. Zeytin Hasat Festivali’nde, Ayvalık Taksiyarhis Kilisesi Müzesi’nde Festival için konser düzenlemişti.
Ayvalık Uluslararası Müzik Akademisi(AIMA)
AKTEPE ZEYTİNYAĞI FABRİKASI
Ayvalık’ın Zeytin Endüstrisi Binalarının önde gelenlerinden biri Altınova’daki Aktepe Zeytinyağı Fabrikası’dır. 1888’de iki katlı Han olarak yapılan, Ziya Şükrü Şensal tarafından 1940 yılında zeytinyağı fabrikası ve un değirmenine dönüştürülmüş olan yapı 2006’dan sonra modernize edilmiştir. Üretim ilk günden beri aynı ailededir ve Ayvalık Zeytin ve Zeytinyağı Üreticileri Derneği Başkanı da olan Aydın Şensal yönetiminde halen sürmektedir.
Zeytini önemseyen ve nitelikli zeytinyağı üretimine sahip çıkan tutumuyla tavır alan Aydın Şensal, zeytin sahalarının madenciliğe açılmasını öngören ve temmuz 2014’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulan torba yasa teklifine karşı çıkarak change.org’ta “Zeytinime Dokunma” hastag’iyle imza kampanyası başlatmış. Mart 2022’de 485.000 imzaya ulaşan kampanya sonuç vermiş, torba yasadan ilgili maddenin çıkarılması sağlanmıştır.
Aktepe Zeytinyağı Fabrikası
MUHİP ÖZYİĞİT
Muhip Özyiğit, Ayvalık’ımızın ilk Belediye Başkanlarından. Belediye arşivlerinden, çeşitli dokümanlardan ve belgelerden öğrendiklerimizin yanı sıra, kızı Bilon Özyiğit Gürayman’ın anlattıkları, onu yakından tanımamıza büyük katkı sağladı.
Zeytine ve zeytinyağına ilgisi aileden gelen Muhip Özyiğit, yurt dışındaki eğitiminde dünyadaki zeytinyağı üretimini araştırıyor ve farklı ülkelerde ne tür çalışmaların yürütüldüğü hakkında bilimsel çalışmalar yapıyor. Beş dil bilen, son derece çalışkan, derleyip toparlayıcı, örgütleyici bir kişiliğe sahipmiş Muhip Özyiğit.
Dönemin İktisat Bakanı Celal Bayar Ayvalık’a gelişlerinin birinde Muhip Beyi Ankara’ya götürür. İngiltere’ye gönderilen Muhip Bey, dönüşünde 1939’da Tariş Genel Müdürü (Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri) olur.
Zeytini, Ayvalık’ın altını olarak niteleyen Muhip Bey, yaşamı boyunca yaptığı tüm çalışmalarda, zeytinyağı üretiminin arttırılması ve niteliğinin geliştirilmesi çabası içinde olmuş. Muhip Beyin bu yorulmaz girişimlerini, sonrasında kitap haline dönüştürülen (Bir Vatandaşın Zeytin Mücadelesi) bilimsel araştırmalarından, yurt içi ve yurt dışındaki ilgili kurumlarla yazışmalarından, mektuplarından görebiliyoruz. Zeytin üreticilerini bir araya getirerek Ayvalık Zeytin ve Zeytinyağı Müstahsilleri Cemiyeti’ni kuran Muhip Özyiğit Bey zeytinyağına adanmış, başarılarla dolu yaşamın ardından 16 Nisan 1987’de aramızdan ayrılmış.
Saygıyla anıyoruz.
Muhip Özyiğit
AHMET YORULMAZ
Edebi yaşamına çevirilerle başlayan gazeteci Ahmet Yorulmaz, kuşkusuz Ayvalık’ın en tanıdık simalarındandı. Öykü, şiir, çocuk kitapları, oyun çevirilerinin yanı sıra; romanlar yazmış, gazete çıkarmış ve yıllar yılı Geylan Kitabevini işletmişti. Romanlarında adını pek az kimsenin bildiği yemeklerden söz eden Yorulmaz’a, okurlar, yemek kitabı yazması için baskılar yapsalar da, Yorulmaz bu taleplere kararlıkla karşı çıkarmış. Buna karşın, “Bizim Zeytinyağlı Ayvalık Yemeklerimiz” adını verdiği bir kitap kaleme almış ve kitaba, çekimini mutfakta yaptığı, yemekleri kendi anlatımıyla gösterdiği bir de DVD eklemiş.
Bizim Zeytinyağlı Ayvalık Yemeklerimiz
SURAL ÇİFTLİĞİ
Kendi deyişleriyle “geçimini asırlardır zeytincilik ve tarım faaliyetleri ile sürdüren” bir aile, Sural Ailesi. Tam yüz yıl önce mübadeleyle Girit Adası’ndan Ayvalık’a göç eden ve Altınova’ya yerleşen aile, bugün dördüncü kuşak. Oluşturdukları Sural Çiftliği'nde, zeytin, zeytinyağı ve tarım alanında faaliyet yürütürlerken, zeytin hasat zamanında düzenlediği Aile Çocuk Kampları ilgi çekti. Geleceğin tarımını şekillendirmek adına çocuklara yönelik özel etkinliklere önem verdiklerini ve çocukları zeytin dünyasıyla tanıştırmak istediklerini söyleyen aile, çocukları zeytinliğe götürmüş; kendi elleriyle topladıkları zeytinleri kırma, salamura yapma süreçlerini uygulamalı olarak göstermiş; fabrika sürecindeki zeytin sıkımını izlettirmişlerdi. Çok sayıda kültürel girişime ev sahipliği yapmasıyla da dikkat çeken çiftlik, içinde Babam ve Oğlum’un da olduğu birçok film ve diziye ev sahipliği yaptı.
Çocuklarla Zeytin Hasat Etkinlikleri-Sural Çiftliği
TÜRKİYE SALON VE İLANAT GAZETESİ
Ayvalık Ticaret Odası Galerisi’nde, “Türkiye Salon ve İlanat Gazetesi” isimli bir gazete paylaşılıyor. Gazetenin, “Ayvalık Kazası” başlıklı özel ekinde yer alan haberde, mübadelenin ilk yıllarında Ayvalık’ta dokuz yüz bin zeytin ağacının bulunduğu ve fabrika sayısınınsa yirmi dört olduğu belirtilmektedir. Bunların çoğunda zeytinyağı ve savaş - yoksulluk zamanları olduğu için çok değerli bir yere sahip olan sabun üretiliyordu. Zeytinyağı İstanbul’a fıçılarla, yurtdışınaysa demir tanklarla gönderiliyordu.
Türkiye Salon ve İlanat Gazetesi
SABANCI ÜNİVERSİTESİ KÜÇÜKKÖY YARATICI TEKNOLOJİLER ATÖLYESİ
Amacı, verdikleri eğitimlerinde sürdürülebilirliği sağlamak olan ve Temmuz 2019’dan beri özgün bir atölye olarak çalışmalarını sürdüren bir kurum var; Sabancı Üniversitesi Küçükköy Yaratıcı Teknolojiler Atölyesi. Güler Sabancı’nın desteğiyle restore edilen eski köy okulundan vücut bulan atölyede, yaşları yedi ile on yedi arasındaki çocuklara, gençlere, kadınlara, genel anlamda bölgede yaşayanlara teknoloji temelli eğitimler veriliyor ve kültür sanat faaliyetleri yürütülüyor. Atölye, zeytinciliğin gelişmesi ve farkındalığın artması için 18. Ayvalık Uluslararası Zeytin Hasat ve Turizm Festivali kapsamında “Çocuk Günü” düzenledi. Etkinlikler kapsamında, “Zeytin Temasında Arkeoloji”, “Bir Zeytin Hikâyesi ile Çocuk Drama Oyunu” gibi birbirinden eğlenceli programlarla, örnek olarak gösterilebilecek bir ev sahipliği yaşandı.
Sabancı Üniversitesi Küçükköy Yaratıcı Teknolojiler Atölyesi
AYVALIK'TA ÇEKİLEN ÇEVRECİ FİLM - TUZAK
Yönetmenliğini Atıf Yılmaz'ın yaptığı, senaryosunu Umur Bugay’ın yazdığı, başrollerini Selma Güneri’yle Cüneyt Arkın’ın üstlendiği 1976 yapımı olan Tuzak filmi, o dönemdeki çevre sorunlarına gösterdiği yaklaşımla öne çıkmış ve büyük beğeni almıştı. Fabrika atıklarının körfezi kirleteceği, doğal yaşamı tümüyle öldüreceğine işaret eden bu çevreci filmin tamamı Ayvalık’ta çekilmişti. (Değerli katkılarından dolayı Hayri Kaan Köksal'a teşekkür ederiz.)
Ayvalık'ta çekilen çevreci film-TUZAK
PODİMA TAŞLARINDAN ZEYTİN AĞACI MOZAİĞİ
Ayvalık Belediyesi Büyük Parkı’nın ve Amfi tiyatronun girişinde, podima taşlarından yapılmış olan yerdeki heybetli zeytin ağacı figürü herkesin ilgisini çekiyor. İnsanda anında sevme duygusu uyandıran mozaik görünümündeki bu figürü kimin tasarladığı, kimlerin hayata geçirdiği soruları aklınıza gelmiştir eminim. Ayvalık’ta önemli restorasyon projeleri hazırlayan ve gerçekleşmesini de sağlayan Prof. Dr. Ömer Özyiğit ile eşi arkeolog Suzan Özyiğit’in adını anmak gerekiyor.
Yaklaşık iki ay süren çakıl uygulamasını arkeolog-restoratör Ertan Aksoy ile Prof. Dr. Ömer Özyiğit’in öğrencileri, mimar restoratör Elif Bayar ve seramik sanatçısı-restoratör Elif Kuşçul’un gerçekleştirdiğini söyleyelim. Antik malzeme, antik teknoloji, antik işçilik ve antik ömre sahip Zeytin Ağacı…
Podima taşlarından Zeytin Ağacı Mozaiği
AYVALIK ENDÜSTRİYEL MİRASI-UNESCO
Ayvalık Endüstriyel Mirası başlığıyla UNESCO geçici listesine alınan Ayvalık, kalıcı listeye girebilmeyi hedeflemekte ve bu doğrultuda bir dizi planlar yapmaktadır. Ayvalık'ın tescilli tarihi taş binalarının ve zeytin fabrikalarının yanı sıra iki milyon civarındaki zeytin ağacının korunması, tabiat parkları, geçmişten bugüne sürdürülebilen zeytincilik endüstrisi ve kültürel birikimin dünyaya anlatabilmesi, başlıklardan bazıları.
Ayvalık Endüstriyel Mirası-Unesco
AYVALIK TİCARET ODASI ANALİZ LABORATUVARI
Ayvalık Ticaret Odasının, Ayvalık Zeytinyağına, değer bilinirliği ve yağın markalaşmasına katkı sağlamak bakımından geliştirdiği bir uygulama var; Coğrafi İşaret. Bu uygulama zeytinyağının renginin, kokusunun, aromasının, kimyasal ve duyusal özelliklerinin ayırt edilerek “ürün tanımı” yapılması; Ayvalık Zeytinyağının ayırt edici özelliklerinin belirlenmesi ve yağın elde edilmesi sürecinde üretim yöntemlerinin usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığının test edilmesi, bir anlamda tescillenmesi demek.
Ticaret Odası bünyesinde yer alan Analiz Laboratuvarında yapılan çeşitli ve aşamalı testler ile yağın Ayvalık Zeytinyağı olduğuna karar veriliyor. Laboratuvarda sekiz adet tadım kabininin, numune hazırlama odasının, toplantı ve kimyasal analiz bölümünün bulunduğunu belirtelim.
Bu arada laboratuvarda tadım kursları da veriliyor. Düzenlenen bu kurslarda, uzmanlaşmak isteyenler eğitilirken coğrafi uygulanmanın izlenmesi de kolaylaştırılıyor.
Ayvalık Ticaret Odası-Analiz Laboratuvarı