Zeytin Manzaraları İle Ayvalık-Prof. Dr. Sabriye ÇELİK UĞUZ,

Ayvalık’ın miras değerlerindeki en göze çarpan çekiciliği; insanlar, mekanlar ve olaylar hakkında bilgiyi zeytinle anlatabilmektir.

Ayvalık’ta kıyı, kent ve kırsal ayrımı olmadan doğa, tarım, tarih, bilim, eğitim, mitoloji, anıt, mimari (dini, sivil, endüstriyel), kültür, sanat iç içedir ve bu alanların ortak değeri zeytindir. Geçmişi bugüne ve geleceğe bağlayan somut ve somut olmayan miras unsurlarının bir göstergesidir.

UNESCO miras sınıflandırması; doğa, manzara, anıtlar, eserler, faaliyetler, insanlar ve yerler olmak üzere 7 ana miras kategorisini kapsar. Ayvalık’ta bu miras kategorilerinin birleştiği nokta zeytin olup, kentin doğal/ kültürel kimliğinin en önemli özelliğidir. Kentte kuşaktan kuşağa aktarılan zeytin mirasının varlığı insan, mekân, olay ve ilişkiler bütünüdür. Ayvalık’ta zeytin ve zeytinyağı kültürü; insanların düşündüğü (fikir, hayal ve değerleri), ürettiği (tarım, gıda, gastronomi) yaptığı (davranış ve yaşayış biçimleri), oluşturduğu (sanat ve el sanatları) unsurlardır.

Ayvalık’ta geçmişin, bugünün ve geleceğin mirası zeytin, kültürün canlılığını dört mevsim sağlar, kente dokusunu, kokusunu, rengini verir. Doğal, tarihi ve arkeolojik alanları; tepe, ova ve adaları; dini ve sivil mimari yapıları; gastronomik değerleri; ticari-endüstriyel mirası; sanatsal merkezleri; çok kültürlü ortamı ve manzaraları zeytin ile özdeştir. Yaşayanlar ve ziyaret edenler için kentin çekiciliği zeytin odaklıdır.

Ayvalık’ın zeytin manzaraları ise doğa ile temasın ve kültür ile yakınlaşmanın en kolay yolu, yaşayan mirasa yönelik farkındalığın en güçlü yönüdür. Doğasını, tarihini, kültürünü en yoğun duygularla hissettirir ve yaşatır. Hayal ettiğiniz, düşündüğünüz, gördüğünüz ve seyrine doyamadığınız her şeydir zeytin manzaraları.

Yaşam ve üretim alanında bir asalet sembolü olan zeytin, Ayvalık’a yönelik olan ilgiyi, motivasyonu ve deneyimi şekillendirir. Dolayısıyla zeytin ve zeytin kültürü insan hareketliliğini, ürün çeşitliliğini, destinasyon gelişimini destekler. Zeytin anıt ağaçları, zeytin arazileri ve zeytinyağı tesisleri (işlik, atölye, yağhane, fabrika) ile zeytin manzaraları, Ayvalık’a hayat verir ve özel bir tasarım sunar.

ı

Kentin yaşamını anlatan; üretim olanaklarını gösteren ve sanatsal bakışına değer katan zeytinle bezeli manzaralar, yeni ve derin kültürel deneyimler yaratır. Bu anlamlar, kentin estetik, entelektüel yaşamını aktarır. Ayvalık ile zeytin manzaraları arasındaki bağ; kentin tanıtımına, imajına ve görünürlüğüne bütüncül bir anlam kazandırır.

Ayvalık özelinde kültürel miras değerleri arasında zeytin manzaraları, kent sakinleri için çok tanıdık olsa bile hem yaşayanlar hem de ziyaretçiler için benzersiz olmaktadır. Turizm sayesinde zeytin mirasının en somut örneği olan manzaralar, misafirlere Ayvalık’ın kent kültürünü ve yaşamını deneyimlemek, Ayvalık’ta yaşayanlara ise zeytin mirasını korumak ve paylaşmak üzere bir imkân sunmaktadır.

Zeytin manzaraları ‘dinlenmek’, 'iyi hissetmek’ için kendini günlük yaşamdan uzaklaştırmanın yoludur. Çünkü zeytinlikler karakteristik olarak estetik açıdan hoş ve çevresel olarak da yemyeşil alanlar sunar. Kıyı ve kırsal alandaki bir noktadan olağanüstü doğal güzelliği ile bir kenti tanımlayan zeytin manzarası toprak, güneş, su, zeytin ağaçları ve mimarinin uyumunu ortaya koyar. Zeytine ait bu görsel deneyimler, yeni anlamlar ve yeni yaşam biçimleri kazandırır.

Yeşil (zeytinlik) alanlar ile mavi (kıyı) alanlar, Ayvalık’ı anlatan manzaraların birer bileşenleridir ki, yeşil ile mavinin birleştiği bu alanlar, Ayvalık’tan en çok etkilenen manzaralardır. Bakan ve gören herkese "fiziksel, zihinsel ve ruhsal” açıdan zindelik sağlar. Hatta bu manzaralar nostaljik, romantik, sakin yaşamı hatırlatır. Zeytin okuryazarlığını da harekete getiren manzaralar, Ayvalık’a yönelik bağlılığı, bir amaç duygusunu arttırır, yer imajını pekiştirir.

Görsel 1: Ayvalık Gümüşlü Mevkii - Eminzade Fabrikası

Görsel 2: Ayvalık, Cunda Adası, Ortunç Mevkii - Zeytinlik ve Tuz Göleti

Görsel 3: Ayvalık Gümüşlü Mevkii - Eminzade Fabrikas

Görsel 4: Ayvalık, Cunda Adası, Pateriça Mevkii – Zeytinlikten Adaların Seyri

Görsel 5: Ayvalık, Cunda/Alibey Adası (Moskhonisi) - Yeşil (Zeytin) ve Mavi (Kıyı)

Görsel 6: Ayvalık Cunda Adası ve Dolap (diğer adları Lale / Soğan) Adası’nı (Krommydonisi) birbirine bağlayan köprüyü (1964 yılında Türkiye’nin ilk boğaz köprüsü özelliğinde inşa edilen) geçtikten sonraki Nesos/Pordoselene yerleşimi- Zeytin ve Bahar

Anlaşıldığı üzere Ayvalık’ta zeytin manzaraları, geçmişin anılarını korumak ve yaşatmak açısından çok önemli bir toplumsal değere sahiptir. Ayrıca kültür turizmi çerçevesinde sürdürülebilir ilkeler doğrultusunda kullanmak açısında da çok büyük bir ekonomik değere sahiptir.

Kentte zeytin sadece kültürel kaynak değeri ve geçim kaynağı olarak değil, aynı zamanda bir tat, bir duyu, sanatsal bir imge şiirsel bir dize, edebiyatta esin kaynağı, sinemada başrol olarak kollektif bir hafıza ürünüdür.