Zarbalı Hulusi Bey-Gülden SARIBAŞ

Zarbalı Hulusi Bey, 1883 yılında Balıkesir’de dünyaya geldi. Zarbalı Hulusi Bey’in dedeleri de 1700’lü yıllardan beri bu topraklara gönül vermiş, bu topraklar için savaşmış ve bu toprakları korumuş Zarplı Alizadeler olarak tanınmıştır. Aile, Balıkesir merkezli Karesi Sancağı dahilinde tarım, hayvancılık ve ticaret ile uğraşmıştır. Zarbalı Hulusi Bey, çok yönlü bir kişiliktir. Bir yandan ticaretle uğraşırken diğer yandan Balıkesir için pek çok hizmetleri ve görevleri yerine getirmiştir. Zarbalı Hulusi Bey, 1913’te Muhacirler Komisyonu’na üye seçilmiştir. Ocak 1915’te belediye meclisine üye seçilerek Nisan 1916’ya kadar belediye ve Takalifli Harbiye Komisyonu üyeliğinde bulunmuştur.  Ocak 1917’de yeniden belediye üyeliğine seçilmiş, daha sonra da belediye başkanlığına atanmıştır. Kuvayi Milliye döneminde Zarbalı Hulusi Bey’in kumandasında ilk silahlı kıta oluşturulup cepheye gönderilmiştir. Bergama yakınlarında İzmir’i işgal edip Anadolu içlerine doğru ilerleyen Yunan kuvvetlerini hezimete uğratıp cephede bir sene direnç göstermişlerdir. Ocak 1919’da idare meclisi üyeliğine seçilmiş iken, İzmir’in işgali üzerine, Kuvayi Milliye komutanlığına getirilmesi nedeniyle idare meclisi üyeliğinden istifa etmiştir. Kurtuluş Savaşı sırasındaki hizmetlerinden dolayı kırmızı şeritli İstiklal Madalyası ile taltif edilmiş, en yüksek oyu alarak TBMM’de ikinci dönem milletvekili olarak Balıkesir’i temsil etmiştir. İktisat, Kavanin-i Maliye, Umuru Tasarrufiye, ticaret ve yanık yerler için kurulan komisyonlarda çalışmıştır.  Milli cidale katılan memurların kıdemine dair kanun teklifi, bir öncelik önergesi, genel kurulda bir konuşması bulunmaktadır. TBMM gizli celse zabıtlarına göre Zarbalı Hulusi Bey Balıkesir’de 150’liklerin (Kurtuluş Savaşı sırasında düşmanla işbirliği içinde olanlar) tespitinde önemli rol oynamıştır.

Zarbalı Hulusi Bey’in Balıkesir ve Ayvalık’taki Ticari Faaliyetleri

Zarbalı Oteli

1923 yılında Balıkesir’de Hükümet Caddesi’ndeki en büyük otel, 35 yatak kapasitesi ile Zarbalı Oteli idi. Balıkesir’de bu tarihlerde Celâl Bey Oteli (Hükümet Caddesi’nde) 20 yataklı, Kaptan Oteli 15 yataklı ve bir de hakkında bilgi bulunmayan Şuuri Efendi Oteli bulunmaktadır.

   O tarihlerde otel odalarında yer yatakları ve karyolalar olmak üzere iki tip yatak bulunmaktaydı. Yer yatakları 25 kuruştu. Karyolalar somyalıydı. Otelin arabalar için garajı, binek hayvanları için ahırı bulunmaktaydı.

   1927 yılında Zarbalı Oteli, Zarbalı Hulusi Bey tarafından işletilmiyordu, Yakup Efendi isimli bir kişiye kiralanmıştı. Otel Balıkesir’de, Hükümet Caddesi’nde olup, 19 odası, 32 karyolası ve 21 yer yatağı bulunuyordu. Otelin oda fiyatları 40, 50, 60, ve 75 kuruştu. Zarbalı Oteli, Zarbalı ailesinin Balıkesir’deki iktisadî faaliyetlerin içinde olduğunun takip edebildiğimiz izlerinden biri olması sebebiyle mühimdir.

    Atatürk'ün askerî zaferlerin iktisadî başarılar ile taçlandırılmadıkça hiçbir anlamı olmadığı sözüne binaen Millî Mücadele’de faal olarak görev alan pek çok kişi gibi, Zarbalı Hulusi Bey de sadece siyasî hayatta değil, ticaret ve sanayi sahalarında da ülkemize büyük hizmetlerde bulunmuş ve Balıkesir’in en gözde beldelerinden olan, iktisadî imkânları büyük fakat iktisadî yetersizlikler sebebiyle kaynakları değerlendirilemeyen Ayvalık'a yerleşmiştir. Ayvalık güzel coğrafyası ile Kuvâ-yı Milliye ve ardından siyasi hayattan yorulan Hulusi Bey’e çok iyi gelmiştir. Hulusi Bey hem Ayvalık’ı hem de burada bulunan atlarını çok sevmiştir. Burada yaşamak, üretmek onu çok mutlu etmiştir. Burada bölgenin en mühim tarım ürünü olan zeytini işleyen yağhane ve sabunhane kurmak suretiyle Ayvalık’ın ticaret ve sanayi hayatını canlandırmakta mühim bir yol oynamıştır.

   Günümüzle kıyaslandığında, 1920’li yıllarda zeytin, zeytinyağı ve sabun çok daha mühim bir yere sahipti. Çünkü alternatifleri yoktu. O sebeple yağ ve sabun sanayi ciddi yatırım ve yatırımcılara ihtiyaç duyuyordu. Milli sermayenin sınırlı olması sebebiyle, bu alanda yapılan yatırımların yeri ve değeri son derece önemliydi.

  1922 yılından itibaren Hulusi Zarplı, Ayvalık’ta Türk sanayiinin zeytinyağı ve sabunculukta ülke ihtiyacını karşılamak ve dünya ile rekabet eder bir hale getirebilmek için mücadele etmiştir. Siyaset hayatını bırakıp, Türkiye’nin sanayi alanında gelişmesi için onun Ayvalık’ta oldukça önemli çalışmalar yapmış olduğu tespit edilmiştir. Sadece üretim değil hem zeytinyağı hem de sabunun toptan ve perakende ticareti konusunda da şirket olarak o devrin şartlarında mühim mesai sarfetmişlerdir.

   1946’da Ayvalık’ta 25 sabunhane bulunuyordu. Türkiye Kılavuz Kitabı’na göre bu sabunhaneler tesisat ve teknik bakımdan mükemmeldi. Ancak iç teşkilatı itibarıyla sade olan sabunhaneler fabrikadan ziyade imalathane durumundaydı. Sabunhanelerin çoğu buharlı kazanla çalışmakta olup, 1-6 ton hacmindeydi. 1946 senesinde sabun fabrikası sahibi olan kişiler ve şirketleri şöyleydi:  Hulusi Nuri Zarplı Kollektif şirketi, A. Muharrem Alpay, Basmacılar Komandit Şirketi, Cömertoğulları Kolektif Şirketi, Dilman Kardeşler, Emin Kantarcı, Fazıl Doğan, Gülden Oğulları, Girginler Kolektif Şirketi, Halim Atabek, Hüseyin Hıfzı Vardar, Hüsnü Raşit Akay, Hüsnü ve Ali Karşin Kardeşler, İbrahim Yağcıgil, Komili Oğulları Kollektif şirketi, Mustafa Kaptan, Mümtaz ve Şefik Zarplı, Sabuncugil Limited şirketi, Sezai Madra Limited Şirketi, Şevket Osman Karaca ve Yılmaz Kollektif Şirketi.

   Hulusi Zarplı’nın zeytin, zeytinyağı ve sabun üretimi (Zarbalı Ayvalık 1922) torunu Gülden Sarıbaş tarafından yaşatılmaktadır.

Ayvalık’ta Yağ Fabrikası

1926 tarihli Balıkesir Ticaret ve Sanayi Odası Salmanesi’ne (yıllığına) göre Ayvalık’ta Zarbalı Hulusi Bey’in yağ ve un fabrikası bulunuyordu. Ayvalık’ta bu tarihte dördü işlemez durumda, yirmi dördü aktif toplam 28 yağ fabrikası bulunmaktadır.

    Zarbalı Hulusi Bey’in Ayvalık’ta sahip olduğu fabrika 1922 yılında açılmıştır. Ruhsata göre firma sahibi, Zarbalı Alizade Hulusi Nuri olarak Ayvalık Ticaret Odası’na kayıt yaptırmıştır. İşletme zeytinyağı, sabun ve un üzerine üretim ve toptan ticaret yapmaktadır. Balıkesir Merkez ve Ayvalık’ta şubeleri bulunmaktadır.

    Bu tarihlerdeki yağ fabrikalarının bir kısmı zeytin zamanı zeytinyağı sıkımında kullanıldığı gibi, yılın geriye kalan kısmında un imalatında kullanılabiliyordu.

    Zarbalı Hulusi Bey ve ortakları hem zeytinyağı ve sabun üretimi yapmış hem de İstanbul’da ürünlerini pazarlamışlardır.

    Zarbalı Hulusi Bey ve ortaklarının İstanbul’da zeytinyağı satış şubesi bulunmaktadır.  Şubenin başında Zarplı Ferid Bahattin Bey bulunmaktadır. İstanbul’daki satış ile ilgili şubenin adres kaydı şöyledir: “Zarplı Ali Zadeler Ferid Bahaeddin ve Hulusi Nuri: Zeytinyağı ve Sabun Ticarethanesi / İstanbul Yağ İskelesi, Kantar Ocağı Sokağı, Numara: 10 / Telgraf Adresi: Dersaadet (İstanbul)’tir. Telgraf – İstanbul 2533.” Daha sonra bu mağazanın başında, Kurtuluş Savaşı sırasında Balıkesir Belediye Başkanı ve Ticaret Odası Başkanı olan Keçecizade Mehmet Emin Bey’in oğlu olan damadı Mehmet Emin Keçeci bulunmuştur.

    Hulusi Zarplı fabrikası olarak bilinen fabrikanın altıgen şeklindeki bacası yörenin en eskisidir. Zarbalı Hulusi Bey, zeytini sulu baskı tekniği ile sıkan eski fabrikasının yanındaki binaya 1956 yılında çelik baskı ile çalışan, İtalyan Raphanelli firmasından ithal edilen makinelerle ikinci fabrikasını kurmuştur. “Hulusi Zarplı ve Ortakları Kollektif Şirketi, Zeytinyağı ve Sabun Fabrikaları Ayvalık” antetli 25 Temmuz 1957 tarihli, Ayvalık Ticaret Odası Başkanlığı’na yazılan ve Hulusi Zarplı imzalı evrakta, 15 Aralık 1956 yılı itibarı ile işletmeye açılan yeni fabrikada 1, 116, 300 kilo dane zeytin sıkılmış olduğu yazılmıştır.

    Hulusi Zarplı’nın 1968’deki ölümüne kadar faaliyet göstermiş fabrikalar iki varis arasında bölünmüştür.

   Zarbalı Hulusi Bey’in 1922’de kurmuş olduğu zeytinyağı, un ve sabun fabrikası Ayvalık Ticaret Odası tarihi sicil defterinde sekizinci sıradadır. Hulusi Zarplı ve Ortakları Kollektif Şirketi olarak geçmektedir. 1927’de Ayvalık´ta otuz dört hususi altı kollektif şirket bulunmaktadır ki onlardan birisi de Hulusi Zarplı’nın şirketidir.

Ayvalık’ta Yapmış Olduğu Hayır Faaliyetleri

Zarbalı Hulusi Bey, Ayvalık’ı taşı ile toprağı ile çok sevmiş, burada çalışmış ve kazandıklarını da burası için harcamak onun hayat felsefesi olmuştur. Ayvalık Cunda adasında 1956 yılında babası Nuri Zarplı adına bir okul inşa etmiştir. Ayvalık Saatli Camii’nin minaresi de Hulusi Zarplı’nın yaptırmış olduğu hayır eserleri arasında bulunmaktadır.